Oświetlenie w akwarium cz. 2 - Dobór oświetlenia świetlówkowego

Dobór oświetlenia do akwarium to bardzo istotna część projektu. Od oświetlenia zależy wygląd akwarium, kondycja roślin, a także zagrożenie wysypem glonów. Oświetlenie jest istotną częścią kosztu założenia i prowadzenia akwarium, a modyfikacje również nie są tanie.

We wpisie wprowadzającym przedstawiłem technologie, aktualnie zalecam ograniczyć się do dwóch: świetlówek lub diod LED. Być może ktoś zechce skorzystać z technologii halogenowej, a w szczególnych przypadkach wystarczająca może być zwykła żarówka, jednak nie uważam tego za optymalne. Halogeny po prostu są zbyt drogie i w tej cenie można sobie już pozwolić na bardzo dobre oświetlenie LED. Ale jeśli ktoś już coś ma i korzysta, to niech się tego trzyma.

Moc świetlówek na litr?

Najczęściej podawaną jednostką jest moc świetlówek podzielona przez objętość akwarium. Np. akwarium 112l oświetlone przez dwie świetlówki T8 o mocy 18W ma:
2*18W = 36W
112l/36W = 3,(1) W/l ~ 0,3W/l
Wprawdzie jest to wartość przybliżona i nie pozwala na dokładny opis sytuacji akwarium, ale wystarcza do przygotowania dobrze funkcjonującego projektu.

Oświetlenie można podzielić na kilka kategorii:

• światło bardzo słabe o mocy 0,25W/l
• światło słabe o mocy ok. 0,35W/l (0,25 - 0,4 W/l)
• światło średnie o mocy ok. 0,5 W/l (0,4-0,6 W/l)
• światło mocne o mocy ok. 0,7 W/l (0,65- 0,8 W/l)
• światło bardzo mocne o mocy 0,8-1,5 W/l
• światło nadmierne o mocy przekraczającej 1,5W/l

Najpierw odniosę się do rzadziej spotykanych kategorii (niepogrubione na liście).
Światło bardzo słabe uniemożliwia poprawny wzrost roślin, a akwarium może wydawać się ciemne, szczególnie jeśli w pokoju jest jasne oświetlenie. Takie słabe oświetlenie można jednak z powodzeniem zastosować w biotopach bez roślin: czarne wody, Tanganika, Malawi. Słabe oświetlenie ma dwie zalety: pozwala na znaczną oszczędność energii oraz ogranicza rozwój glonów. Ponadto wiele gatunków ryb preferuje półmrok. 
Światło nadmierne o mocy przekraczające 1,5W/l można spotkać w niektórych akwariach roślinnych i morskich. Nazywam je nadmiernym, gdyż eksperymenty wykazały, że tak silne oświetlenie w niewielkim stopniu przyspiesza wzrost roślin wymagając przesycenia wody dwutlenkiem węgla i innymi nawozami. Przekraczanie wartości 1,5 W/l w przypadku akwariów z wodą słodką nie ma żadnych pozytywnych efektów. W przypadku akwariów słonowodnych taka duża moc oświetlenia może być wskazana, ale raczej nie przez cały dzień.
Oświetlenie bardzo mocne wynoszące ok. 1W/l jest konieczne do poprawnego wzrostu korali i spotykane w high-techowych zbiornikach roślinnych. Mimo to odradzam tak mocne oświetlenie, gdyż spowoduje ono wysyp glonów przy zaburzeniu nawożenia.

Pozostałe 3 kategorie są popularne w zbiornikach.

Światło słabe o mocy ok. 0,35 W/l.

Zestawy oferujące taką moc oświetlenia są najczęściej spotykane na rynku "gotowców". Ja sam posiadam dwa akwaria z pokrywą Wromaka mające właśnie ok. 0,3W/l.
Oświetlenie takie jest bardzo dobre dla początkującego akwarysty. Akwarium jest dostatecznie dobrze doświetlone i wystarcza większości popularnych gatunków roślin. Ponadto świetlówki pobierają względnie niewielkie ilości energii, np. w przypadku akwarium 54l będzie to 14W, a w przypadku akwarium 450l będzie to ok. 150W.
Takie oświetlenie nada się dla:

• zbiorników bez roślin: czarne wody, Malawi, Tanganika
• zbiorników low-tech
• akwariów towarzyskich
• zwykłych zbiorników dla ryb

Rośliny które dobrze będą rosły w takim akwarium:

• mchy
• zwartki, żabienice
• mikrozoria, anubiasy, bolbitis
• nurzańce, ludwigia repens, nadwódka, najas, moczarka, rogatek, wąkrota białogłowa
• lotos tygrysi, krynia tajlandzka, sitowie (Eleocharis acicularis, parvula)
• rośliny pływające: różdżyca rutewkowa, pistia, rzęsa

Niestety w takim oświetleniu mogą być problemy z tworzeniem trawnika, np. Hedyotis salzmanii świetnie rośnie, ale wzwyż, osiągając nawet dwadzieścia cm wysokości, podczas gdy na mocniejszym oświetleniu płoży się tworząc gęsty trawnik.
Ponadto trzeba pamiętać, że w takich zestawach oświetlenie często jest skupione na środku i rośliny posadzone po bokach mogą rosnąć słabo.
Warto wspomnieć, że przy tak niewielkim oświetleniu należy wstrzymać się od nawożenia roślin, gdyż zwykle doprowadzi to do akumulacji związków chemicznych i wysypu glonów.

Światło średnie - ok. 0,5 W/l

Żeby uzyskać taką wartość oświetlenia zwykle wystarczy wymienić świetlówki T8 ze zwykłego zestawu na świetlówki T5. Trzeba jednak pamiętać, że nie jest to taka prosta operacja, wymaga zakupu odpowiedniego statecznika i oprawek.
Taka moc oświetlenia umożliwia prowadzenie znacznie bardziej "roślinnego" akwarium. Praktycznie każdy gatunek rośliny (poza pewnymi wyjątkami) w takim akwarium się odnajdzie.
W zbiorniku oświetlonym w taki sposób nie trzeba, wręcz nie należy, stosować CO2, ale można podawać niewielkie ilości nawozów, szczególnie potasu.
Przy 0,5W/l powodzeniem można uzyskać trawnik z odpowiednich roślin, a tempo wzrostu będzie wymagało regularnych przycinek w odstępach około dwutygodniowych.
Moim zdaniem akwaria o takiej mocy oświetlenia to najlepszy wybór jeśli ktoś chce prowadzić zbiornik roślinno-ozdobny. Dają bardzo duże możliwości i świetny efekt, a równocześnie nie wymagają tyle zabiegów i kosztów co zbiorniki high-tech.

Światło o mocy ok. 0,7W/l

Tak mocne oświetlenie pozwala na uprawę praktycznie dowolnej rośliny i dowolne kształtowanie. Niestety jednak przy takim oświetleniu może okazać się że konieczne jest nawożenie dwutlenkiem węgla, nie wspominając już o nawożeniu mikro i makro.
W mojej opinii dalsze zwiększanie mocy oświetlenia w akwarium słodkowodnym jest błędem i może doprowadzić do wielu efektów ubocznych takich jak wysyp glonów, stres wśród zwierząt i znaczne wahania parametrów. Akwaryści decydujący się na tak mocne i mocniejsze oświetlenie prowadzą akwaria high-tech, gdzie oprócz znacznych ilości nawozów i zabiegów pielęgnacyjnych stosują środki chemiczne jak chociażby aldehyd glutarowy, który jest zabójczy nie tylko dla glonów, ale także dla flory bakteryjnej w filtrze i bezpośrednio szkodliwy dla zwierząt. Tego typu praktyk nie pochwalam i warto pamiętać, że akwaria roślinne nie zawsze będą dobrym środowiskiem dla zwierząt.

Podsumowanie

Do akwarium najlepiej zdecydować się na świetlówki o mocy 0,35W/l. Tego typu oświetlenie jest szeroko dostępne na rynku, pozwala na hodowlę wielu roślin i jest świetne dla wszystkich zwierząt.
Jeśli chcemy akwarium bardziej roślinne warto zainteresować się świetlówkami T5 i kupić lub zbudować zestaw o mocy ok. 0,5 W/l. Taki zestaw daje już naprawdę wiele możliwości.
Jeśli decydujemy się na akwarium ozdobne w stylu "nature" lub roślinny high-tech warto zainwestować w świetlówki o mocy ok. 0,7W/l. W takim akwarium warto jednak zastosować nawożenie dwutlenkiem węgla, a wiele zwierząt może się nie odnaleźć w środowisku zaprojektowanym pod szybki wzrost roślin.
Akwaria rafowe wymagają oświetlenia rzędu 1W/l, jednak ok. połowa oświetlenia to muszą być specjalne lampy aktynitowe.